Mijn neefje Dante is drie jaar oud. Volgend jaar wordt hij vier en moet hij voor het eerst naar school. Hij is al brandweerman, balletdanser en tovenaar geweest. Wat hij uiteindelijk wordt, weet ik niet. Maar misschien is dat ook niet belangrijk. Hij is vrolijk, speels en lief voor zijn grotere zussen. Dante is net als álle andere driejarigen ter wereld wanneer zij opgroeien in liefdevolle omstandigheden met een basis aan veiligheid, voedsel en onderdak.
Onderzoekend, lerend, spelend. Afhankelijk, groeiend, ontwikkelend. Lief, leuk en blij.
De grote onderwijsvraag van vroeger, nu en morgen is het waarom en het waartoe ervan. En specifieker: hoe leren we goed om te gaan met onszelf, elkaar en de wereld om ons heen? Al het andere leren ligt mijns inziens in het verlengde hiervan. We leven in een tijd van omwenteling. De technologische en geopolitieke veranderingen volgen elkaar zo snel op dat niemand in staat is om alles te duiden. Deze onzekere context eist een nieuwe manier van kijken naar de wijze waarop mensen ‘’in- en aan elkaar zitten’’, zoals de socioloog Abraham de Swaan dat ooit mooi verwoordde.
Ik zie het als een kans. Een kans om onze samenleving in te richten op een sociaal duurzame en betekenisvolle manier. Voor alle 3-jarigen van deze wereld. Als mens worden we allemaal geboren met twee belangrijke vermogens: liefdevolle verbinding en zingeving. Deze twee vermogens stellen ons in staat om op vreedzame manier om te gaan met diversiteit, conflict en verandering. Je kan ze samenvatten in het woord ‘compassie’.
Compassie moeten we wel leren. Het maken van liefdevolle verbinding en zingeving is iets dat ons van nature ligt, maar zich niet vanzelf ontwikkeld. Anderen, zoals ouders en leraren, moeten ons daarbij helpen. Sterker, anderen zijn noodzakelijk voor verbinding en zingeving. Het ontstaat in interactie tussen mensen.
Een van de belangrijkste plekken om dit te leren en te oefenen is het onderwijs. Compassie leert ons dat onze individuele keuzes consequenties hebben voor onszelf, de groep en de omgeving zonder te tornen aan de autonomie (niet onafhankelijkheid!) van het individu. En het mooie ervan is dat het onderwezen kan worden! Neurologisch onderzoek naar het brein richt zich onder andere op de werking van verbinding en zingeving. Uit de resultaten worden methoden ontwikkeld om het te doceren aan kinderen en volwassenen. Inspiratie en enkele resultaten en toepasbare methoden op dit gebied zijn hier en hier te vinden.
Onze wereld verandert met de snelheid van het licht. De structuren waarin wij leven niet. Laat ons de structuren opnieuw ontwerpen zodat wij tot nieuwe manieren van werken en leven kunnen komen. Onderwijs speelt hierin een sleutelrol.
Er zijn talloze redenen om compassie centraal te stellen in het onderwijs. Ik geef er vier:
Als we in staat worden gesteld om compassie, het vermogen tot liefdevolle verbinding en zingeving, te bezien als een ambachtelijk vermogen dat onderwezen kan worden, dan ligt er een nieuwe wereld aan onze voeten. De mens als makers van verbinding en zingeving. De mens als maker realiseert zich dat het proces centraal staat. Elke dag opnieuw moet verbinding en zingeving worden gemaakt. Expliciet wordt het gedefinieerd en ontworpen. Lokaal en bottom-up. Alleen op deze manier kan het een organische structuur vormen van een nieuwe wereld.
En het moment is nu. Niet morgen. Nu. Nu is het moment om de mens als een globale gemeenschap te bezien en alle driejarigen de kansen op verbinding en zingeving te bieden waar zij allen recht op hebben. De menselijke geschiedenis kenmerkt zich door verdeeldheid en strijd, maar zeker ook door onwaarschijnlijke liefde en schoonheid. Wij zijn allen verbonden.
Omdat er altijd iemand is die het beter op kan schrijven dan ik ooit zou kunnen, een citaat van een van mijn helden:
‘’Big wheels roll through fields
Where sunlight streams
Meet me in a land of hope and dreams
This train carries saints and sinners
This train carries losers and winners
This train carries whores and gamblers
This train carries lost souls
I said, this train dreams will not be thwarted
This train faith will be rewarded
This train hear the steel wheels singin'
This train bells of freedom ringin’’’
Bruce Springsteen - 'land of hope and dreams'
All aboard? Lets go!
Rik Seveke
Mede-oprichter Stichting Stadslab en Citizenslab en Bestuurslid Fawaka Onderwijs